نقدی بر موضوع اجلاس ملی مدیران روابط عمومی از «شبه‌علم» تا «شبه‌کوانتوم»؛ وقتی واژه‌ها جای معنا را می‌گیرند

نقدی بر موضوع اجلاس ملی مدیران روابط عمومی

از «شبه‌علم» تا «شبه‌کوانتوم»؛ وقتی واژه‌ها جای معنا را می‌گیرند

در سال‌های اخیر، پدیده‌ای در ادبیات روابط عمومی رواج یافته که می‌توان آن را «ژرف‌نمایی زبانی» نامید؛ یعنی استفاده از واژه‌هایی پرطمطراق و فریبنده، اغلب برگرفته از علوم پایه یا فناوری‌های نو، بی‌آن‌که پیوند روشنی با موضوع اصلی داشته باشند. این پدیده، که آلن سوکال و ژان بریکمون در کتاب یاوه‌های مد روز به‌درستی آن را نقد کرده‌اند، ابتدا دامان فلسفه و علوم انسانی را گرفت، اما حالا در کنفرانس‌ها و نشست‌های تخصصی روابط عمومی هم به چشم می‌خورد.
«ابزارهای روابط عمومی اینترنتی؛ از شبه‌کوانتوم تا کوانتوم»
در نگاه اول، جمله‌ای مدرن، علمی و پرزرق‌وبرق به نظر می‌رسید. اما هرچه بیشتر به آن فکر کردم، سؤال‌های بیشتری در ذهنم شکل گرفت:
«شبه‌کوانتوم» دقیقاً یعنی چه؟ چه ارتباطی میان روابط عمومی و نظریه‌ی کوانتوم وجود دارد؟ آیا پای یک فناوری جدید در میان است یا صرفاً بازی با واژه‌هاست؟
این ماجرا فقط به همین یک عنوان ختم نمی‌شود. در سال‌های اخیر، واژه‌هایی مثل «هوش مصنوعی»، «بلاک‌چین»، «متاورس» و «نانوفناوری» بی‌وقفه وارد ادبیات روابط عمومی شده‌اند. البته نه همیشه با درک درست از معنای علمی‌شان. گاهی فقط برای این‌که مدرن به‌نظر برسند یا حال‌وهوای آینده‌گرایانه به جلسات و سخنرانی‌ها بدهند.
ماجرا وقتی نگران‌کننده می‌شود که این واژه‌ها نه تنها در قالب تیترهای پرطمطراق، بلکه گاه در قالب مقاله‌های رسمی یا پنل‌های تخصصی وارد می‌شوند؛ بی‌آن‌که به کاربرد مشخص یا ارتباط منطقی‌شان توجه شود. این چیزی‌ست که آلن سوکال و ژان بریکمون در کتاب معروف یاوه‌های مد روز با عنوان “توهم عمق” نقد می‌کنند: یعنی القای معنا در حالی که هیچ معنای واقعی‌ای وجود ندارد.
گاهی احساس می‌شود زبان روابط عمومی بیش از آن‌که ابزار تفهیم و تبیین باشد، به وسیله‌ای برای اغوا و نمایش تبدیل شده است. ما، به‌جای شفاف‌سازی، به پیچیده‌گویی روی می‌آوریم. شاید برای این‌که مهم‌تر به‌نظر برسیم. شاید برای این‌که مخاطب را تحت تأثیر قرار دهیم. اما آیا این کار، ما را از هدف اصلی روابط عمومی ــ یعنی ایجاد درک، اعتماد و ارتباط مؤثر ــ دور نمی‌کند؟
روابط عمومی، اگر بخواهد علمی و حرفه‌ای باشد، به زبان روشن، مفاهیم دقیق و صداقت نیاز دارد. واژه‌هایی مثل «متاورس»، «کوانتوم» یا «هوش مصنوعی»، اگر با دقت به‌کار نروند، بیشتر از آن‌که کمک کنند، ذهن مخاطب را گیج می‌کنند. و مهم‌تر از آن، اعتماد او را به تخصص و صداقت ما از بین می‌برند.
بیایید برگردیم به اصل ماجرا: این‌که هر واژه‌ای را با احترام به معنایش، هر مفهوم علمی را با آگاهی از بسترش، و هر تکنولوژی نو را با شناخت کاربردش وارد گفتمان روابط عمومی کنیم. اگر لازم است فناوری وارد این حوزه شود، بسیار خوب؛ اما نه با هیاهو و شعار، بلکه با دانش، تحلیل و کاربرد مشخص.

علی حسین غریبی